Tại hội nghị “Phát triển kinh tế tuần hoàn trong sản xuất và chế biến lúa gạo” vừa qua, các chuyên gia nhận định, biến đổi khí hậu đang ngày càng rõ rệt và khốc liệt khiến nguồn tài nguyên thiên nhiên đang cạn kiệt. Việc chuyển đổi ngành lúa gạo Việt Nam theo mô hình kinh tế tuần hoàn là yêu cầu cấp bách trong bối cảnh hiện nay sẽ giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, giảm thiểu lãng phí, giảm phát thải khí nhà kính và tạo ra giá trị gia tăng cho ngành hàng lúa gạo.

Đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao vùng Đồng bằng sông Cửu Long là cơ hội để nâng cao hiệu quả kinh tế tuần hoàn trong sản xuất lúa.

Theo Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam (VIETRISA), vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) mỗi năm sản xuất từ 24 đến 25 triệu tấn lúa, sản lượng lúa lớn cũng đồng nghĩa với việc khối lượng phụ phẩm từ lúa gạo cũng đến hàng chục triệu tấn rơm rạ, hàng triệu tấn trấu, vỏ trấu. Tuy nhiên, những phụ phẩm từ lúa gạo vẫn chưa được chú trọng đúng cách, vẫn còn lãng phí tài nguyên. Nếu những nguồn phụ phẩm này được tái chế, tái sử dụng một cách hiệu quả sẽ đem lợi ích cho nông dân, doanh nghiệp, góp phần giảm phát thải khí nhà kính và tạo giá trị gia tăng cho ngành lúa gạo.

PGS,TS Nguyễn Văn Hùng - Chuyên gia cao cấp Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế (IRRI), nhận định, có thể thấy kinh tế tuần hoàn đã hình thành trong ngành lúa gạo Việt Nam, tuy nhiên còn nhiều tiềm năng để phát triển. Với khối lượng rơm cả nước trên 40 triệu tấn mỗi năm, nếu được tái chế và tái sử dụng một cách hiệu quả sẽ đem lợi ích to lớn cho nông dân, doanh nghiệp và giảm phát thải khí nhà kính.

Ông Hùng cho rằng, đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao vùng ĐBSCL là cơ hội để nâng cao hiệu quả kinh tế tuần hoàn trong sản xuất lúa, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn trong toàn bộ chuỗi giá trị lúa gạo trong khu vực, phía IRRI luôn sẵn sàng đồng hành, chia sẻ và cung cấp cơ sở dữ liệu, thiết kế hệ thống và chuỗi giá trị nông nghiệp tuần hoàn. Ngoài ra, cũng sẽ đưa các công nghệ, ứng dụng số và khoa học kỹ thuật, xây dựng các quy trình kỹ thuật, sổ tay hướng dẫn nông nghiệp tuần hoàn cho ngành hàng lúa gạo.

“Kinh tế nông nghiệp tuần hoàn là một phần của chương trình một triệu hecta, một số công nghệ mà IRRI và các đối tác làm ra từ máy cuốn rơm, sản xuất phân bón từ rơm, mà thức ăn cho bò, chúng tôi sẵn lòng hợp tác, chia sẻ để cùng phát triển mô hình kinh doanh.

Về mặt phát triển công nghệ ngoài việc tạo các liên kết chúng tôi cũng tiếp cận phát triển chuyên sâu, xây dựng các mô hình kinh doanh dựa trên công nghệ, dựa trên cơ sở dữ liệu thì nó mới trở thành các mô hình kinh doanh thành công ở các địa phương riêng biệt, từng hợp tác xã một thì mới nhân rộng được”, PGS,TS Nguyễn Văn Hùng chia sẻ.

Nếu tận dụng sản phẩm từ rơm rạ để trồng nấm, làm phân hữu cơ thì người dân sẽ tăng thu nhập tới 133 triệu đồng/1ha/năm.

Về hiệu quả, bà Phạm Thị Minh Hiếu - Chi Cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Cần Thơ, thông tin, qua mô hình tuần hoàn triển khai tại Cần Thơ đã tính toán kỹ lưỡng, nếu canh tác lúa theo cách truyền thống thì 1ha người dân thu nhập 86 triệu đồng/năm. Nhưng nếu tận dụng sản phẩm từ rơm rạ để trồng nấm, làm phân hữu cơ thì người dân sẽ tăng thu nhập tới 133 triệu đồng/1ha/năm.

“Mục tiêu của ngành nông nghiệp áp dụng nông nghiệp tuần hoàn bằng nhiều giải pháp kỹ thuật để giúp cho nông dân giảm chi phí sản xuất, gia tăng lợi nhuận cũng như bảo vệ môi trường. Cần Thơ cũng có một số mong muốn nhân rộng mô hình kinh tế tuần hoàn từ rơm tại các vùng sản xuất của Cần Thơ và cả ĐBSCL", bà Hiếu chia sẻ.

Ông Lê Thanh Tùng - Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cho biết, vùng ĐBSCL mỗi năm tạo ra khoảng 24 triệu tấn rơm rạ nhưng chỉ có 30% rơm rạ nhưng chỉ 30% được thu gom, tương đương hơn 7 triệu tấn, còn 70% số lượng rơm rạ được đốt hoặc vùi vào đồng ruộng. Chính việc này đã gây lãng phí nguồn phế phẩm từ lúa gạo và gây ô nhiễm môi trường, tăng phát thải khí nhà kính.

Theo ông Tùng, nông nghiệp tuần hoàn góp phần tăng thu nhập và giảm phát thải khí nhà kính. Việc tận dụng các nguồn phụ phẩm sẽ nâng cao chuỗi giá trị ngành hàng lúa gạo. Tuy nhiên, để phát triển kinh tế tuần hoàn cần phải xây dựng cơ sở dữ liệu và các địa phương phải xây dựng kế hoạch, phát triển mô hình quản lý rơm rạ theo hướng nông nghiệp tuần hoàn, hướng đến thu gom 100% rơm rạ khỏi đồng ruộng vào năm 2030 và góp phần thực hiện cam kết của Việt Nam tại COOP 26 về biến đổi khí hậu.

“Cần sử dụng dữ liệu thông tin, công nghệ để hỗ trợ cho nông nghiệp tuần hoàn lúa gạo chúng ta hiện nay. Những dữ liệu chúng ta đang có cần phải nhiều hơn, cần đẩy đủ hơn, cần hệ thống hơn và đồng thời chúng ta phải phổ biến các dữ liệu này đến tất cả danh mục, các cơ quan quản lý địa phương với người nông dân để chúng ta có cùng nhận thức, ý chí phát triển được nông nghiệp tuần hoàn này”, ông Tùng nói.

Việt Nam hướng đến thu gom 100% rơm rạ khỏi đồng ruộng vào năm 2030 và góp phần thực hiện cam kết của tại COP 26 về biến đổi khí hậu.

Về việc khai thác phụ phẩm, ông Phan Văn Tâm - Phó Tổng giám đốc Công ty CP Phân bón Bình Ðiền, cho rằng, để khai thác các nguồn phụ phẩm với giá thành thấp và tạo ra sức cạnh tranh thì cần phải định hướng và quy hoạch tổng thể cho từng vùng, từng khu vực. Ngoài ra, cần phải đặc biệt quan tâm đến cơ sở hạ tầng giao thông cho việc vận chuyển nguồn nguyên liệu từ các vùng sản xuất đến các nhà máy chế biến, việc vận chuyển thuận lợi sẽ góp phần giảm giá thành, tạo sức cạnh tranh trên thị trường.

“Trong đề án này thì Bình Điền cũng có định hướng và hợp tác với IRRI và nhà khoa học và một số đơn vị trong vùng để kết nối những hợp tác xã sản xuất từ rơm rạ trở thành nguồn cung cấp đầu vào cho Bình Điền phát triển phân hữu cơ từ đề án một triệu ha này”, ông Tâm nói.

Ông Trần Thanh Nam - Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, nhìn nhận, với khối lượng phụ phẩm lúa gạo khổng lồ hàng năm với hàng chục triệu tấn rơm rạ và hàng triệu tấn trấu, thì Việt Nam hoàn toàn có khả năng sản xuất ra hàng triệu tấn năng lượng sinh khối xanh. Việc này không chỉ giúp giảm áp lực lên các nguồn tài nguyên thiên nhiên mà còn góp phần bảo vệ môi trường, hạn chế tác động của biến đổi khí hậu.

Theo Thứ trưởng Trần Thanh Nam, sản xuất giảm phát thải thực hiện luôn kinh tế tuần hoàn rất là có hiệu quả, các địa phương có thể học tập và cùng là sẵn sàng tham gia vào chương trình một triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp mà ngành nông nghiệp đang triển khai.

Với nguồn phụ phẩm dồi dào từ ngành lúa gạo, Việt Nam đứng trước cơ hội lớn để trở thành hình mẫu về kinh tế tuần hoàn xanh và bền vững. Đây được xem là giải pháp tiềm năng giúp nâng cao giá trị của ngành hàng lúa gạo, đồng thời tạo ra năng lượng sạch, bền vững và là xu hướng tất yếu để phát triển bền vững trong tương lai.

Thái Cường